Asırlardır birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan kadim şehrimiz İstanbul, deprem, sel, heyelan gibi ölümcül ve tahrip edici birçok doğa olayı ile karşılaşmıştır. Bizans ve Osmanlı arşivlerinde de kayıtlara giren “fırtına” ise, şehri etkileyen bir meteorolojik afet olarak göze çarpmaktadır. Son birkaç on yıllık süreçte etkisini arttıran iklim değişikliği ile birlikte söz konusu hava olayı, maalesef etkisini daha farklı boyutlara götürmeye de başlamıştır.
Bizans döneminde 647 yılında meydana gelen kuvvetli fırtınanın, İstanbul Boğazı’nda birçok gemiye mezar olduğu, 860 yılında 200 gemili Rus filosunun İstanbul’u kuşatmak isterken fırtınaya maruz kalarak parçalandığı, 968 yılında ise evlerin çatılarının uçtuğu, bahçe ve tarlaların ise büyük zarar gördüğü kayıtlara geçmiştir. 1562 yılında yaşanan şiddetli fırtına ve yağmur sonucu meydana gelen seller, birçok insanın ve hayvanın yaşamını ellerinden almıştır. 1592’de ise şiddetli fırtınalar ve suların donması kaynaklı olarak kayıkların günlerce çalışamadığı aktarılmıştır. 4 Ekim 1663 tarihinde meydana gelen deprem ve sonrasında ortaya çıkan fırtına, İstanbul’u büyük zarara uğratmıştır. III. Osman döneminde Kumkapı’daki şiddetli dalgalardan dolayı bir geminin karaya oturduğu ve 600 mürettebatın güçlükle tahliye edildiği, hatta Ahırkapı Feneri’nin bu olayın akabinde inşa edildiği ise tarihi arşivlerde yerini almıştır. 1785’teki fırtına, gemi ve kayıkların birbirlerine çarpması ile birlikte 169 adet balıkçı teknesinin batmasına, binlerce insanın denize dökülmesine ve sonrasında 3000’e yakın cenazenin Tarihi Yarımada sahillerinden çıkarılmasına neden olmuştur. Arkeolojik kazılar da göstermiştir ki, İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi, fırtınalar sonucunda birçok gemi ve kayığın mezarı olmuştur. 1936 yılında meydana gelen fırtına nedeniyle Atatürk (Unkapanı) Köprüsü’nde yıkım meydana gelmiş, 1925 yılındaki fırtınada ise birçok evin ve caminin minarelerinin hasar aldığı raporlanmıştır. Ayrıca Mart 1934’te rüzgar hızının saatte 180 km olarak ölçüldüğü kayıtlara geçmiştir. 1987 yılındaki şiddetli fırtınalar ve aşırı kar yağışları, İstanbul’da şu şebekelerinin donmasına, elektrik kesintilerine ve yolların kapanmasına neden olmuştur. 1999, 2014 ve 2016 yıllarında ise can kaybı meydana getiren fırtınalar devam etmiştir. 2017’de, kuvvetli fırtına ile birlikte dolu yağışı gözlenmiş olup; özellikle araç ve binalarda büyük maddi hasar ortaya çıkmıştır. 2021 yılında meydana gelen fırtınada ise en şiddetli rüzgarın, saatte 130 kilometre hıza ulaştığı meteorolojik kayıtlara girmiştir. Teknik anlamda ölçümlerin yetersiz kalması, kayıtların eksik tutulması, maddi hasarın tam olarak belirlenememesi vb. nedenlerden dolayı da aslında fırtına, yağmur, dolu gibi meteorolojik doğa olaylarının etkilerinin henüz tam netlikte ortaya çıkarılamadığı da ortadadır.
Son yıllarda etkisini
oldukça hissettiren iklim değişikliği, meteorolojik olaylardaki etkinin
artmasına büyük katkı sağlamıştır. Basitçe, iklim değişikliği kaynaklı yüzey
sıcaklığı artar, fakat atmosferin geri kalanı ısınamazsa, atmosferde daha az
kararlı bir yapı ortaya çıkar. Bu da fırtınaların artmasına ve şiddetli
yıldırımların meydana gelmesine neden olur. Isınma, atmosfer üzerinden
okyanusları doğrudan etkilemektedir. Okyanus ve denizlerin ısınması ile
birlikte, küresel buz ve kar örtüsü alanının küçülmesi nedenli olarak gezegenimizin
ısındığı, okyanuslardaki tatlı su girişlerinin arttığı ve özellikle küresel
ölçekteki akıntıların değişkenliği de ortaya çıkmaktadır. Akıntı yönlerindeki
değişiklikler, hava olayları üzerinde çok büyük bir doğrudan etkiye sahiptir.
Özellikle son yıllarda karşı karşıya kalınan şiddetli fırtınalar, gök gürültülü
ve şimşekli kar yağışları da iklim değişikliğinin önemli etkilerindendir.
Tarih boyunca İstanbul,
şiddetli ve ölümcül meteorolojik olaylara maruz kalmıştır. Son yıllardaki iklim
krizi ile birlikte de bu olayların boyutu ve etkileri de değişkenlik göstermektedir.
Bu nedenle, ilerleyen süreçte, nasıl bir senaryo ile karşılaşacağımız hususunda konunun uzmanları ile ön çalışmaların yapılması, geleceğe yönelik planların
hazırlanması ve zarar azaltıcı politikaların ilgili tüm birimler tarafından
ivedilikle uygulanması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Teşekkür
Destekleri için Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu'na teşekkürlerimi sunarım.
Kaynaklar
Demirtaş, M. (2010). XVI. yüzyılda meydana gelen tabii afetlerin İstanbul’un sosyal ve ekonomik hayatına etkilerine dair bazı misaller. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2).
Kadıoğlu,
M. (2008). Modern, bütünleşik afet yönetimin temel ilkeleri. Afet Zararlarını
Azaltmanın Temel İlkeleri, 1.
Kahraman,
A., Kadioglu, M., Markowski, P. M. (2017). Severe convective storm environments
in Turkey. Monthly Weather Review, 145(12), 4711-4725.
Kocatürk,
Ö. (2019). İstanbul'da Sel ve Fırtına (1889-1924).
Skylitzes,
J., Wortley, J. (2010). John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History,
811–1057: Translation and Notes. Cambridge University Press.
Ürekli,
F. (2010). Osmanlı döneminde İstanbul’da meydana gelen afetlere ilişkin
literatür. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (16), 101-130.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder